Skup tkiva i organa koji zajednički obavljaju funkciju žvakanja, gutanja, govora, i učestvuju u funkcijama disanja i varenja naziva se orofacijalni sistem. Određene aktivnosti mišića ovog sistema odvijaju se i bez funkcionalne svrhe i nazivaju se parafunkcije. Najčešće su: grickanje noktiju, stezanje vilica, grickanje usana i nazivamo ih dnevnim parafunkcijama. Postoje i noćne parafunkcije koje se odvijaju u vidu stiskanja zuba, i pomeranje donje vilice u svim pravcima tj. škrgutanje zubima u toku sna. Stiskanje ili škripanje zuba su parafunkcije koje se jednim imenom nazivaju bruksizam.
Važno je naglasiti da se bruksizam po pravilu odvija na podsvesnom nivou, a regulisan je od strane centralnog nervnog sistema. Vrlo često je vezan je za profil ličnosti i emocionalno stanje, odnosno stres. Bruksizam se danas ubraja i u tzv. parasomnije – poremećaje udružene sa spavanjem. U toku spavanja nesvesni procesi postaju aktivni dok je viša kontrola neaktivna što se rezultira bruksizmom. Javlja se kod velikog broja osoba u odrasloj populaciji između 20% – 50%, neki autori smatraju da taj procenat ide čak do 80%. Škripanje zuba je prisutno i u dečijem uzrastu, odmah nakon nicanja većine mlečnih zuba. Javlja se kod 15 % dece, a ređe kod kod starijih preko 65 godine života.
Koji su uzroci nastanka bruksizma?
Noćni brukisizam ima mnogobrojne i raznovrsne faktore nastanka. Kao ključni se navode psihološki i emocionalni faktori. Stresne i krizne situacije, anksioznost , depresija, neuroze, različiti poremećaji ličnosti dovode do napetosti u celom telu uključujući vilice i pripojne mišiće na njima. Kao posledica javlja se prekomerni spazam, kontrakcija, i posledično stiskanje zuba, trenje, škripanje i škrgutanje gornjih i donjih zuba.
Za bruksizam se može reći da se češće javlja kod hiperaktivnih, anksioznih i nezadovoljnih osoba koje se lako isprovociraju. Nedostaci pojedinih zuba, nepravilni položaji zuba koji dovode do nepravilnih i preuranjenih kontakata gornje i donje vilice mogu dovesti do bruksizma. Takođe ga mogu prouzrokovati i dugotrajne terapije nekim medikamentima poput propranolola ili amfetamina. U manjoj meri postoji i genetska predispozcija za nastanak bruksizma.
Kako otkriti bruksizam?
- Jedan od simptoma bruksizma jeste pojava bolova u viličnim zglobovima koji se širi ka ušima ili glavi i javlja se odmah po buđenju i traje tokom dana. Pacijenti prijavljuju i pojavu pucketanja ili preskakanja u zglobu, koji nastaje kao trauma usled prevelikih sila koje se stvaraju stiskanjem zuba.
- Povećana osetljivost zuba na hladno, pritisak ili druge nadražaje. Bol na pritisak može biti takvog inteziteta da ometa i zvakodnevno funkcionisanje, odnosno dovodi do potrebe uzimanja lekova protiv bolova.
- Pojava zaravnjenosti griznih površina zuba i istanjenosti prednjih zuba. Na grupi zuba ili celom zubiku uočavaju se uglačane, sjajne površine stručnog naziva – abrazivne fasete, kao posledica trošenja zubnih tkiva usled trenja, tj. abrazije zuba. Usled trošenja zuba i promene arhitekture čvrstih tkiva u ustima – dolazi do snižavanja zagrižaja osobe, koje za posledicu imaju prethodno navedene bolove i probleme sa zglobovima. Tako da se sada stvara začarani krug koji se ne može rešiti sam od sebe.
- Pored abrazivnih faseta mogu se javiti i pukotine u gleđi, odlamanje delova zuba, plombi, a vrlo često i keramičkih faseta pa i krunica.
- Pacijenti koji imaju bruksizam se mogu žaliti i na pojačano znojenje, tahikardije, noćne palpitacije (lupanje srca), jutarnje glavobolje – simptome koji su posledica prevelike ekscitacije organizma.
Kako prepoznati bruksizam?
Bruksizam po pravilu prvi prepozna stomatolog tokom redovne posete. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkog pregleda, ali i razgovora koji se u isto vreme obavlja sa pacijentom. Tako se dobijaju podaci vezani za bolove zuba, zglobova, grčevi mišića, glavobolje, osetljivosti zuba, ali i štetnih navika i načina ishrane. Kliničkim pregledom stomatolog uočava prisustvo oštećenja zubne supstance griznih površina, abrazivnih faseta, preranih i neadekvatnih kontakata između zuba gornje i donje vilice.
Često se pacijenti javljaju kod stomatologa usled istanjenih prednjih zuba, sa delovima zuba na kojima je preostala samo gleđ. To predstavlja ozbiljan estetski problem, jer su takvi zubi u sečivnim delovima prozirni kao posledica nedostatka dentina sa zadnje strane zuba. Oni se lako oštećuju, lome i postepeno se skraćuju. Takođe se, kod pacijenata sa bruksizmom, sa velikom sigurnošću može utvrditi i snižavanje visine zagrižaja koje dugoročno može predstavljati ne samo funkcionalni već i estetski problem. Naime, osobe sa sniženim zagrižajem imaju naglašene brazde i bore na licu koje nisu u skladu sa godinama i brojem zuba u ustima.
Kod nas, u stomatološkoj ordinaciji Magic Dent se svakodnevno srećemo sa problemima vezanim za bruksizam. Pacijenti koji se javljaju zbog drugih stomatoloških problema često ni sami nisu svesni bruksizma, koji im postepeno narušava izgled i zdravlje zuba i čitavog orofacijalnog sistema.
Koja rešenja postoje za bruksizam?
Terapija bruksizma je kompleksa i često multidisciplinarna. Stomatolozi su ti koji, nakon što prepoznaju bruksizam, sprovode terapiju. U zavisnosti u kojoj fazi problema se počinje sa tretmanom, zavise i koraci koji se preduzimaju.
Ukoliko postoji problem sa stiskanjem zuba, škripanjem i povremenih nelagodnosti u zglobovima i mišićima, izrađuju se okluzalni splintovi. Oni imaju za cilj smanjenje oštećenja zubnog tkiva, abrazije i zaštite zubnih tkiva. Nošenjem splinta privremeno, tokom noći: podiže se zagrižaj, vilice se razdvajaju, pa se i mišići i zglobovi relaksiraju. Okluzalni splintovi se najčešće izrađuju od čvrstog materijala debljine do 2 mm. Oni prekrivaju sve zube gornje vilice. Nose se isključivo noću. Ovako izgledaju:
Kada je prisutan intenzivan bol u zglobovima preporučuje se i fizikalna terapija – vežbe pokreta donje vilice koje vam pokazuje stomatolog, a koje se svakodnevno primenjuju kod kuće.
Ukoliko je stanje zuba, zglobova i mišića takvo da stomatolog proceni da je splint nedovoljno efikasan, pristupa se i medikamentoznoj terapiji – lekovi za opuštanje mišića i smirenje, naravno uz konsultaciju sa ordinirajućim lekarom.
Ponekad je potrebno izvršiti i podizanje zagrižaja osobi koja ima probleme sa stiskanjem i škrgutanjem. Ono se vrši korekcijama već postojećih plombi, ili izradom krunica ili mostova na bočnim zubima – kao trajnom rešenju.
Kada, usled dugotrajnog bruksizma, postoji i estetski problem odnosno kada je abrazija i oštećenje vidljivo i na prednjim zubima, pristupa se izradi estetskih protetskih nadoknada – bezmetalnih keramičkih krunica.
U terapiju bruksizma se može primeniti i grupna psihoterapija kako za kontrolu emocionalnog stresa tako i za eliminaciju štetnih navika. Primenjuju se još i krioterapija, aplikovanje hladnih obloga i terapija ultrazvukom kojom se postiže dubinsko zagrevanje u predelu mišića. Takođe se može primeniti i infracrvena svetlost koja blagotvorno deluje na zglobove.
Nakon konstatovanja problema, stomatolozi u Magic Dent stomatološkoj ordinaciji će svakom pacijentu, u zavisnosti od potrebe, preporučiti odgovarajuću terapiju i savete koji će kao krajnji cilj imati zaustavljanje, ali i trajno saniranje posledica bruksizma!
Autor: Dr Branka Matović
